ФЕРДЫНАНД РУШЧЫЦ –НЕЗАБЫТЫ МАСТАК, ПАТРЫЁТ, АДДАНЫ МАСТАЦТВУ
Па прызванні – пейзажыст, жывапісец, мастак і графік, з пачуцця абавязку перад адраджаючайся радзімай – удзельнік Добраахвотніцкай арміі ў 1920 г., дзякуючы сваім дасягненням – мецэнат школы ў Рудамне пад Вільняй, прафесар і, акрамя таго, сцэнограф, што захапляўся велікоднымі вербамі, якім прыпісваюць часта назву “рушчыцаўскія”.
Папулярызатар сімвалізму руху “Маладая Польшча” і апякун школы.
Памяць пра Фердынанда Рушчыца на Віленшчыне захоўвалася на працягу многіх гадоў, а апошнія два дзесяцігоддзі яна з кожным годам усё больш узмацняецца. Адчувальным сведчаннем гэтага працэсу з’яўляецца дзейнасць навучальнай установы ў Рудаміне пад Вільняй. Мясцовая гімназія носіць імя Фердынанда Рушчыца, і навучэнцы школы выдатна ведаюць дасягненні выбітнага мастака, які ў сваёй творчасці і форме перадачы выйшаў далёка за межы сваёй эпохі і тагачасных тэндэнцый, у пэўным сэнсе пакінуўшы пасля сябе неабмежаваныя, заўсёды актуальныя пейзажы, выступаючы нават па-за сімволікай “Маладой Польшчы”, якую актыўна прапагандаваў.
– Было некалькі прапаноў. Пры выбары, чыё імя будзе насіць школа, браліся да ўвагі дзве постаці: Анджэй Рудаміна, манах 1595 года нараджэння, які быў місіянерам у Кітаі, і Фердынанд Рушчыц – жывапісец, графік і сцэнограф, звязаны з Вільняй. Але паколькі пра жыццё манаха звестак было мала, выбар прыйшоўся на вядомага пейзажыста. Кандыдатуру Фердынанда Рушчыца прапанавала тагачасны дырэктар Тэрэза Бярэзінская. Рушчыц быў абраны таму, што ён быў звязаны з Віленскай зямлёй, тут ствараў, выкладаў і дзейнічаў, – кажа дырэктар гімназіі імя Фердынанда Рушчыца Жанэта Янкоўская.
У 2002 г. Фердынанд Б. Рушчыц, тагачасны дырэктар Нацыянальнага музея ў Варшаве, унук Фердынанда Рушчыца, разам з жонкай Гражынай і дзецьмі Эдвардам і Каралінай прысутнічаў на цырымоніі прысваення школе імя выдатнага мастака. Тады школа атрымала ў падарунак “Дзённікі” Фердынанда Рушчыца, сімвалічна падараваныя ўнукам выбітнага жывапісца і графіка.
– Нашы вучні вывучаюць постаць свайго апякуна з першага класа і з кожным годам паглыбляюць веды пра яго жыццё. Святкаванне дня нараджэння Рушчыца стала добрай традыцыяй гімназіі. У 2020 годзе цэрымонія праходзіла онлайн – пандэмія не перапыніла ўрачыстасці, якія адбываюцца 10 снежня кожны год, – кажа дырэктар.
Штогод школа ў Рудаміне ладзіць мноства мерапрыемстваў, прысвечаных Рушчыцу.
– У нашай гімназіі ёсць партрэт Фердынанда Рушчыца, які намаляваў настаўнік нашай гімназіі. У мінулым годзе ў нас быў падрыхтаваны цэлы план, прысвечаны Рушчыцу. Мы рэалізоўвалі яго па меры магчымасці, але пандэмія ў 2020 годзе сур’ёзна сарвала нашы планы. Мы таксама планавалі паездку ў Варшаву і Кракаў, дзе хацелі ўбачыць месцы, звязаныя з жыццём і творчасцю Рушчыца. На жаль, ажыццявіць гэта не ўдалося, – расказвае Жанэта Янкоўска.
Насуперак логіцы абмежаванняў і шматлікіх забаронаў, у навучэнцаў гімназіі ёсць меркаванне, што пандэмія не ўплывае на цікавасць да дасягненняў нашых выдатных продкаў, а больш вольнага часу спрыяе адкрыццю невядомых эпізодаў з жыцця апякуна школы.
Рушчыцоўкі – ці што Рушчыц унёс у развіццё мастацтва велікодных вербаў і як гэта натхняе моладзь сёння
У Фердынанда Рушчыца было шмат захапленняў. Графіка і жывапіс дапаўняліся малюнкамі і эскізаміі, педагагічнай працай і нават захапленнем народнымі рамёствамі і ткацтвам. Як мы чытаем у кнізе-альбоме “Palmy Wileńszczyzny” («Велікодныя вербы Віленшчыны»), выдадзеную ў 2018 годзе, “… ён адкрыў для вытворцаў велікодных вербаў спосаб выкарыстання сухіх кветак і афарбоўвання іх, пляценне іх у форме валіка (так званая рушчыцоўка), стварэнне арнаментаў для віленскага народнага ткацтва “.
Мастак проста любіў маляваць велікодныя вербы. Ён цікавіўся народнай творчасцю і этнаграфічныя веянні былі крыніцай творчага натхнення. Сёння яго дух можа натхніць маладых людзей, якія цікавяцца жывапісам, малюнкам або графікай.
– У гімназіі мы арганізавалі некалькі мастацкіх лагераў, звязаных з апекуном. Падчас лагераў студэнты наведвалі месцы ў Вільні, звязаныя з Рушчыцам. Яны даведаліся, як віць вярбу, бо, як мы ведаем, Рушчыц паўплываў на форму і развіццё мастацтва велікодных вербаў на Віленшчыне. Мы таксама цесна супрацоўнічаем са Школай выяўленчых мастацтваў у Рудаміне, арганізоўваем сумесныя пленэры, прысвечаныя Рушчыцу, – расказвае дырэктар Янкоўска.
Штогод вучні гімназіі імя Фердынанда Рушчыца ўдзельнічалі ў міжнародных пленэрах. Гэтая практыка была парушана толькі пандэміяй і цяжкім 2020 годам. Але годам раней, дзякуючы падтрымцы Польшчы, школе ўдалося арганізаваць паездку для моладзі на радзіму Фердынанда Рушчыца, правесці пленэр і выканаць рысункі да абранай карціны Фердынанда Рушчыца, а таксама стварыць альбом пра яго і яго творчасць.
– Мы пачалі рэалізацыю запланаванага праекта ў маі 2019 года з паездкі на пленэр “Зямля і неба Фердынанда ” ў Беларусь, у Багданаў – родную старонку нашага апякуна. Наступны этап праекта адбыўся 25-27 кастрычніка ў гімназіі ў Рудаміне і на рушчыцаўскіх пагорках у Вільні. Адбылася канферэнцыя, потым – наведванне выстаў, музеяў, галерэй, месцаў, звязаных з жыццём і творчасцю Рушчыца, – падкрэслівае дырэктар.
Удзельнікі праекта – вучні з Беларусі і гімназіі імя Фердынанда Рушчыца, акрамя запланаваных тэм, абмяркоўвалі раней непрадугледжаныя аўтарам праекта тэмы, такія як наведванне Пагулянкі (тэатр на Пагулянцы), гары Буфалава, касцёлаў, цэркваў і іншых аб’ектаў, якія ўпісваюцца ў непаўторны каларыт архітэктуры і гісторыі горада Вільні. З гэтай нагоды моладзь мела магчымасць адкрыць для сябе гісторыю Вільні і даведацца пра апякуна школы ў Рудаміне, які праславіўся не толькі як выдатны жывапісец і графік, але і як прафесар універсітэтаў у Кракаве, Варшаве і Вільні, удзельнік баёў з бальшавікамі ў 1920 г. і салдат Добраахвотніцкай арміі.
– Мы стараемся, каб нашы вучні як мага бліжэй пазнаёміліся з дзейнасцю апякуна школы. Неаднаразова ў гімназіі мы прымалі прадстаўнікоў сям’і Рушчыц – унука мастака Фердынанда Рушчыца з сынам Эдвардам, – заканчвае Жанета Янкоўска.
Фердынанд Рушчыц – апякун незвычайнайй школы, заснаванай у памяць Юзафа Пілсудскага
У 2007 годзе, як адна з першых у віленскім рэгіёне, установа ў Рудаміне атрымала статус гімназіі. Аднак гісторыя адукацыі ў гэтым мястэчку пад Вільняй значна даўжэйшая.
Першая згадка пра школу ў Рудаміне паходзіць з 1782 года. У той час у Радаміне была парафіяльная школа, у якой вучылася 10 дзяцей багатых бацькоў, а ўжо праз год школу наведваў 21 вучань. Да 1919 г. звестак пра школу ў Рудаміне не было.
З гістарычных крыніц вядома, што 3-4-класная польская школа працавала пасля аднаўлення незалежнасці Польшчы. Да ІІ Сусветнай вайны была пабудавана новая школа – гэта была адна з так званых 100 школ Пілсудскага, пабудаваных на Віленшчыне ў памяць маршала, які памёр у 1935 годзе.
Памяць пра Фердынанда Рушчыца захоўваецца на Віленшчыне. Вільня – гэта горад, у якім ён жыў, ствараў і працаваў, але многія з яго ўлюбёных натхненняў – асабліва пейзажы і бясконцыя гарызонты – засталіся і пасля 1945 г. на беларускім баку мяжы, якая пасля ІІ Сусветнай вайны рэзка раздзялiла Віленшчыну на дзве няроўныя часткі, што робіць частку спадчыны гэтых зямель менш даступнай.
