Рушчыц і Кракаў
У Нацыянальным музеі ў Кракаве ёсць невялікая, але вельмі прадстаўнічая калекцыя твораў Фердынанда Рушчыца. Адносіны мастака з Кракавам былі нядоўгімі і скончыліся бурным растаннем.
У 1897 г. у Кракаве было заснавана Таварыства польскіх мастакоў “Штука”. Сярод заснавальнікаў Уладзімір Тэтмайер і, канешне, Станіслаў Выспяньскі. Крыху пазней, роўна ў 1900 г., да іх далучыўся Фердынанд Рушчыц. У тым жа годзе ён прыняў удзел у выставе, арганізаванай з нагоды 500-годдзя Ягелонскага ўніверсітэта.
Кракаўскія ўмоўнасці
– “Штука” была элітнай групай, якая сабрала найбольш адметных мастакоў з кракаўскай суполкі, звязаных з Акадэміяй выяўленчых мастацтваў, – тлумачыць доктар Уршуля Казакоўска – Зауха, гісторык мастацтва, куратар Нацыянальнага музея ў Кракаве. – Статутнай мэтай “Штукі” было “ўнесці свой уклад у павелічэнне мастацкага жыцця ў краіне”. Таварыства павінна было прадстаўляць мастацтва, варта асабліва падкрэсліць – польскае, на выставах як у Польшчы, так і за мяжой. Ладзіліся выставы ў Кракаве, Варшаве, але таксама ў Вене і Дзюсельдорфе. Польскія мастакі ездзілі паўсюдна і дэманстравалі свае творы. Рушчыц быў адной з зорак. Яго пейзажы прыцягвалі ўвагу і атрымлівалі станоўчыя водгукі крытыкаў.
Фердынанд Рушчыц быў паважаным пейзажыстам, які любіў звяртацца да сімволікі прыроды. У 1907 г. пасля смерці Яна Станіслаўскага ён змяніў яго на кафедры пейзажа Акадэміі выяўленчых мастацтваў у Кракаве. – На жаль, ён доўга не заставаўся на гэтай пасадзе і даволі хутка, у наступным годзе, пакінуў Кракаў, – тлумачыць доктар Зауха. – Яму не спадабаліся ўсе гэтыя кракаўскія ўмоўнасці і загадкі. Пасля прыняцця кафедры пасля Станіслаўскага была вялікая спрэчка сярод крытыкаў. Не зважаем на дэталі. Эфект быў такі, што Рушчыц пакрыўдзіўся на Кракаў, з’ехаў у Вільню і на ўсё жыццё звязаў сябе з Віленшчынай.
Кракаўская стыхія
У мастацтве канца ХІХ стагоддзя дамінавала сімволіка, асабліва выразная ў маладапольскім пейзажным жывапісе, выяўленчым эквіваленце “унутранага пейзажу”, гэта значыць душы мастака. – У пейзажным жывапісе Рушчыца мы знаходзім захапленне сілай прыродных стыхій, асабліва вады і зямлі, і яе пачуццёвай прыгажосцю, – тлумачыць Уршуля Казакоўска-Зауха.
– Галоўнай працай Рушчыца ў Нацыянальным музеі ў Кракаве з’яўляецца “Зімовая казка”, якая лічыцца адной з найпрыгажэйшых карцін у стылі мадэрн. Мастак фіксуе ў ім незвычайнае зачараванне фрагментам лесу, зусім нерэальным інеем. Рушчыц занатаваў сваю працу над карцінай у сваім дзённіку: “Я пачаў “Зімовую казку”. Моцны мароз. Маладое дрэва ў завулку дзіўна прасякнута марозам. Я малюю адзін.” Праз некалькі месяцаў ён напісаў: “Карціна нарэшце трохі зрушылася з месца. Яна прыняла выгляд больш зімовай казкі, я хачу, каб на ёй узгадваліся фантастычныя кветкі і арабескі, якія можна ўбачыць на вокнах у мароз. Выгляд прамерзлай лясной паляны і цёмнай сажалкі падчас моцнага марозу, дзякуючы стылізацыі, стаў загадкавым і казачным. Мастак дасягнуў гэтага настрою, выкарыстоўваючы тонкасць мадэрновых формаў, у асноўным хвалістых і прамых ліній, што ствараюць узоры з дрэў і галін, і таксама дзякуючы палітры белага і серабрыстага колераў, якія таксама асабліва мелі перавагу ў мадэрністаў.
Для Рушчыца, як ён заўсёды падкрэсліваў, найбольш важнымі былі стыхіі. Калекцыянеру Феліксу Ясенскаму, зацікаўленаму яго працамі, ён пісаў: «Усе стыхіі, калі я іх размалюю, будуць у вашым распараджэнні – паветра, вада і зямля. Шкада, што пажару яшчэ не было”. Самая вядомая карціна Рушчыца – “Зямля”. Яна знаходзіцца ў калекцыі Нацыянальнага музея ў Варшаве. У ёй мастак паказаў сваё творчае крэда, заснаванае на пантэістычным разуменні свету: ён сутыкнуў драматычны тэатр нябёсаў з сырой, голай зямлёй; хмары, набраклыя дажджом і невялікі сілуэт аратага, які гнаў валоў. Чалавечая істота, яе часовае існаванне і гераічныя спробы выкарыстаць стыхіі падпарадкаваны ў мастацкім бачанні Рушчыца касмічным сілам, упісаны у план Божага Стварэння. Кавалак узаранай глебы дамінуе ў манатонным пейзажы карціны.
Сіла воднай стыхіі адлюстравана на карціне “З берагоў Вілейкі”, на якой пеністая рака б’е па сцяне плаціны.
– Акрамя “Зімовай казкі”, у нашай калекцыі карцін Рушчыца ёсць і “Млын”, – працягвае доктар Заухаа. – У яго творчасці тэма млына, які разлівае ваду, з’яўлялася некалькі разоў. Наш – у выглядзе накцюрна, рамантычнага пейзажу, але ў іншых калекцыях ёсць, напрыклад, млыны ў зімовых пейзажах.
Кракаўская калекцыя
Мастацкія дасягненні, якія Рушчыц пакінуў пасля сябе, уключаюць найбольш важныя, манументальныя, уражлівыя пейзажы, але не толькі. – Важным элементам у творчасці Рушчыца з’яўляецца яго дзейнасць у якасці сцэнографа, – тлумачыць Уршуля Казакоўска-Зауха. – У калекцыі Нацыянальнага музея ў Кракаве ёсць прыклады яго дэкарацый. Але ў нас ёсць і плакат, які ён падрыхтаваў да сельскагаспадарчай выставы ў Шаўляі. Таксама ёсць афіша для пасмяротнай выставы Яна Станіслаўскага, якую ён зрабіў сваім пераемнікам на пейзажным аддзяленні Акадэміі выяўленчых мастацтваў. У нас таксама ёсць шмат яго малюнкаў, якія, як і карціны, прайграваюць яго цікавасць да пейзажа. Некаторыя іх тэмы таксама паўтараліся ў графіцы. Гэта каля дзясятка твораў, якія паказваюць мастацкія перавагі Рушчыца. Мы стараемся паказваць іх рэгулярна. Гэтыя часы нязручныя не толькі з-за пандэміі, але і таму, што некалькі гадоў таму была зачынена Галерэя польскага мастацтва ХХ-ХХІ стагоддзяў. Аднак у верасні яна будзе адкрыта, і, што тычыцца Рушчыца, мы маем намер паказаць не толькі “Зімовую казку”, якая заўсёды дэманстравалася, але і меншыя, эфектныя пейзажы з яго творчасці. Я думаю, што ён будзе добра прадстаўлены ў галерэі.
– Наша кракаўская калекцыя – гэта невялікая частка прац Рушчыца, але вельмі значная і прадстаўнічая, – рэзюмуе доктар Зауха. – Што тычыцца колькасці, я падазраю, што мы саступаем Нацыянальнаму музею ў Варшаве. Шмат работ мастака таксама знаходзіцца ў Лодзі. У Познані, наадварот, ёсць уражлівае “Воблака”. Працы Рушчыца можна знайсці ў Вільні, Львове і нават у маскоўскай Траццякоўскай галерэі. Яны ёсць у шматлікіх калекцыях. Шмат добрых прадметаў таксама знаходзіцца ў прыватных калекцыях. Фердынанд Рушчыц па-ранейшаму застаецца модным і жаданым мастаком прыватных калекцыянераў мастацтва Маладой Польшчы.
Яраслаў Томчык
